واکاوی همدیدی - ترمودینامیکی الگوهای بارش فراگیر تابستانه

  تحلیل شرایط همدیدی و ترمودینامیکی الگوهای گردش جوی در شناسایی عوامل موثر بر ایجاد بارش‌های سنگین بسیار حائز اهمیت می‌باشد. به منظور تبیین ساز و کار بارش‌های فراگیر تابستانه در نیمه شمالی کشور، تعیین الگوهای همدیدی و ترمودینامیکی حاکم بر وقوع بارش‌ها، از داده‌های بارش روزانه ایستگاه‌های همدید کشور و داده‌های رقومی مرکز ملی پیش‌بینی محیطی آمریکا برای دوره 20 ساله (2005-1986) استفاده شد. با استفاده از داده‌های رقومی ارتفاع ژئوپتانسیل، مؤلفه‌های مداری و نصف‌النهاری باد، سرعت قائم جو، رطوبت‌نسبی، فشار سطح دریا و دمای ترازهای مختلف؛ نقشه‌های ترکیبی ارتفاع ژئوپتانسیل، تاوائی نسبی و خطوط جریان ترسیم شدند و مورد تحلیل قرار گرفتند. با ترسیم نمودار اسکیوتی در محیط نرم‌افزار RAOB ، مشخصه‌های ترمودینامیکی بررسی شدند. در نهایت سه الگوی غالب سامانه‌های بارشی مشخص شد. الگوی اول؛ شکل‌گیری مراکز کم‌ارتفاع در دریای مدیترانه و انتقال به سمت شرق. نفوذ زبانه‌های پرفشار سیبری از سمت شمال‌شرق و نوار شمالی کشور که باعث انتقال رطوبت و ریزش هوای سرد عرض‌های بالاتر به نیمه شمالی کشور می‌شود. الگوی دوم؛ جابجایی و گسترش کم‌ارتفاع‌های عرض‌های بالا و نواحی قطبی به سمت شرق و کشیده شدن زبانه‌های آن به سمت جنوب و ایجاد سرد چال‌. الگوی سوم؛ شکل‌گیری سامانه‌ی اُمگایی (بلاکینگ) بین60-35 درجه عرض شمالی که سبب عقب‌نشینی پرفشار عربستان شده و از طرف دیگر کم‌ارتفاع غربی سامانه بندالی بارش‌های تابستانه مناطق شمالی کشور را به وجود می‌آورد. در عین حال، قرارگیری پرفشارهای نسبتاً قوی بر نواحی شمالی دریای خزر باعث انتقال رطوبت و فرارفت دمای سرد عرض‌های بالاتر به داخل کشور می‌شود. تحلیل نمودارهای ترمودینامیکی نشان داد انرژی پتانسیل قابل دسترس همرفتی نقش بسزائی در تسهیل و تقویت شرایط ناپایداری در سطوح پایین جو دارد و عامل تقویت و تشدید بارش می‌باشد.   کلید واژه: بارش فراگیر، الگوی همدید، نمودار اسکیوتی، شاخص CAPE ، نیمه شمالی ایران.